EUROPA IN DE 17e EEUW.

EUROPA IN DE TWEEDE HELFT VAN DE ZEVENTIENDE EEUW (circa 1650 tot 1700)

1. FRANKRIJK

- In deze periode werd Frankrijk het machtigste land van Europa. Het is de periode waarin Lodewijk XIV (Le Roi Soleil) sinds de dood van MAZARINI (MAZARIN) in 1661 heerste als een absoluut monarch.

- Lodewijk XIV liet zich bijstaan door eminente medewerkers waaronder hoofdzakelijk COLBERT (een koopman uit Reims).

- COLBERT brengt evenwicht in de staatsfinanciën en zulks ondermeer door de vorige minister van financiën en zijn kompanen er toe te verplichten om 110 miljoen pond terug te storten in de staatskas.

- Voor het vervoer over zee was Frankrijk afhankelijk van Engeland en de Verenigde Provinciën. COLBERT liet 4 grote handelscompagnieën oprichten en legde aldus de basis van een grote Franse handelsvloot.
L'ORIENT werd opgericht in 1665 als de thuishaven van de Compagnie des Indes Orientales terwijl de haven en scheepswerven van ROCHEFORT fors werden uitgebouwd.

- De letterkunde bloeide met Boileau, Corneille, Racine, Molière, Bossuet en Pascal. Het Palais de Versailles wordt opgericht evenals de Dôme des Invalides en het Louvre. Het Frans werd de wereldtaal.

- In het binnenland voerde Lodewijk XIV strijd tegen de Hugenoten en de Jansénisten waardoor velen onder hen vluchtten naar de Verenigde Provinciën alwaar deze medewerkten aan de Hollandse Gouden Eeuw.

- In het buitenland deed Lodewijk XIV aan gebiedsuitbreiding o.m. in het noorden waardoor een deel van Vlaanderen ( het huidige Frans-Vlaanderen) onherroepelijk werd ingepalmd.


2 ENGELAND.

- Na de moord op Karel I werd de republiek uitgeroepen onder leiding van Oliver CROMWELL die met ijzeren hand regeerde van 1649 tot 1658.

- Het eerste wat CROMWELL deed was de opstandige Ieren tuchtigen. Aldus werd één derde van de Ieren vermoord (de besten) terwijl de overigen werden verdreven naar het noorden hetgeen een eeuwigdurende haat van de Ieren tegen de Engelsen tot gevolg had.

- In 1651 vaardigde CROMWELL de AKTE VAN NAVIGATIE uit:

a) Andere landen mogen enkel hun eigen produkten met hun schepen naar Engeland vervoeren.
b) Goederen afkomstig uit vreemde werelddelen mogen enkel met Engelse schepen naar Engeland worden vervoerd.

Voornoemde akte was hoofdzakelijk gericht tegen de Verenigde Provinciën vandaar ook een hevige reactie vanwege de Ver. Prov. met hun oorlogsvloot onder leiding van Tromp en De Ruyter.

De belangrijkste actie van de Ver.Prov. was de tocht naar Chatcham in 1667.

- Het plan was van raadspensionaris Johan De Wit en werd uitgevoerd onder leiding van admiraal De Ruyter.
- Een grote Hollandse oorlogsvloot trok op 20 juni 1667 naar de Theemsmonding. Een deel van de vloot bleef in de Theemsmonding terwijl 35 schepen met 1.000 mariniers de Medway opvaarden.
- Op 21 juni gingen kolonel Dolman met 800 man aan land en vernielden 18 schepen van de Engelsen alsook tal van werven en opslagplaatsen. Zij namen twee koninginnenstukken van de Engelse vloot mee als trofee (De "Royal Charles" en de "Unity").
- Engeland is met verstomming geslagen en kort daarna werd de vrede van Breda ondertekend waarbij enerzijds de Akte van Navigatie ten voordele van de Ver. Prov. werd verzacht doch waarbij anderzijds de Ver. Prov. hun kolonie in Noord-Amerika (Nieuw Nederland met als hoofdstad Nieuw-Amsterdam) aan Engeland moet afstaan (Nieuw-Amsterdam werd alsdan herdoopt in New-York).
- 1667 is voor de Hollanders zo ongeveer wat 1302 is voor de Vlamingen. Vlissingen is de stad van De Ruyter.(Monument van De Ruyter op de zeedijk bij de haveningang, Boulevard De Ruyter en de zeevaarthogeschool van Zeeland "Maritiem Instituut De Ruyter")
- Na de dood van Cromwell werd de monarchie hersteld met Karel II, Jacobus II en Willem III doch met veel grotere macht voor het parlement.
- 1673 Test Act: Iedere ambtenaar moet de Koning als hoofd van de kerk trouw zweren.
- 1679 Habeas Corpus Act: Geen willekeurige gevangenis meer. Enkel nog aanhouding mogelijk na rechterlijke uitspraak.
- 1701 Act of Settlement: Britse Koning moet een protestant zijn.
- 1707 Unie van Engeland en Schotland. Ontstaan van Groot-Brittannië.
- De Britse wereldhandel bloeide en zulks hoofdzakelijk door haar beruchte
driehoekstrafiek:
- Britse schepen vaarden naar de Afrikaanse westkust beladen met katoentjes en veelkleurige voorwerpen en met deze prularia kochten zij aldaar slaven.
- Vervolgens gingen de Britten deze slaven in Zuid-Amerika ruilen voor rietsuiker en allerhande koloniale waren zoals thee. Veel Britten hebben op deze manier een enorm fortuin vergaard.
- Anekdote: Toen de weduwe van een Engelse hertog in 1685 thee opstuurde naar haar verwanten in Schotland kookten deze de bladeren, goten het water weg en aten vervolgens de bladeren op zich daarbij afvragende wat de Engelsen daaraan zo goed vonden.

3.RUSLAND.

- In 1682 werd Peter de Grote Tsaar van Rusland. Hij is vol bewondering voor het beschaafde westen en maakte twee studiereizen naar West-Europa waaronder een reis naar Holland om de scheepsbouw te leren kennen (Zaandam). Als gevolg daarvan zijn er enkele zuiver Nederlandse woorden in de Russische scheepsterminologie overgebleven zoals: kapitein, mast, roer, stuurman, matroos....
- In 1709 versloeg het Russisch leger de Zweden en sindsdien is Rusland de grootste mogendheid van Oost-Europa.
- In 1717 bracht Peter de Grote een bezoek aan Oostende.

4 PRUISEN (DUITSLAND).

- In 1640 kwam FREDERIK WILLEM von Hohenzollern (De grote keurvorst) aan het hoofd van Pruisen, Brandenburg, Kleef, Mark, Achter-Pommmeren, Maagdenburg en Minden en vormt aldus de basis van het latere Duitsland.
- FREDERIK WILLEM heeft veel ervaren Hollandse boeren aangetrokken die modelhoeven oprichten (Hollanderijen) terwijl er veel weggevluchte Hugenoten textielfabrieken en leerlooierijen hebben opgericht.
- In 1648 telde Berlijn 8.000 inwoners en in 1688 (40 jaar later) waren er al 50.000.
- Te Oostende was er destijds een dancing de "Hohenzollern" die door de Oostendenaars werd uitgesproken als "Hooizolder".
- In deze periode leefden BACH en HANDEL.

5.OOSTENRIJK.

Nadat de Oostenrijkse veldheer Prins Eugeen van Savoye (naam O.C.schip) met de hulp van de Duitsers en de Polen de Turken had verdreven uit Centraal-Europa werd door de Vrede van Karlowitz (1699) Europa voor goed van de Turken bevrijd. De Turken moesten ondermeer Hongarije afstaan aan Oostenrijk die aldus een eersterangs mogendheid werd in Europa.

6.SPANJE.

In de zestiende eeuw was Spanje de machtigste mogendheid in Europa doch vanaf de tweede helft van de zeventiende eeuw verminderde de macht van Spanje aanzienlijk ook al was Spanje toen nog een wereldrijk met uitgestrekte koloniën in Amerika.

7.DE NEDERLANDEN.

- Onder het bewind van Keizer Karel V (1515-1555) waren de Nederlanden (Noord en Zuid) een deel van het grote keizerrijk van Karel V.
- In 1555 deed Keizer Karel te Brussel troonsafstand ten voordele van zijn zoon FILIPS II (een katholieke Spanjaard in hart en nieren) en aldus kwamen de Nederlanden onder Spaans bewind hetgeen voor de Zuidelijke-Nederlanden een rampzalige periode voor gevolg had.
In haar boek "The Fair Face of Flanders" -"Vlaanderens Fraai Gelaat" beschrijft Patricia Carson als volgt de troonsafstand van Keizer Karel:
"Hij (Keizer Karel) dankte zijn zuster Maria (van Hongarije) voor haar wijsheid en toewijding bij het besturen in zijn naam van de Lage Landen een kwart eeuw lang. Hij vroeg zijn onderdanen om vergiffenis voor alle fouten of onrechtvaardigheden die hij mocht hebben begaan en hij stelde hun zijn zoon Filips voor, als zijn opvolger. Iedereen schijnt in tranen te zijn uitgebarsten. Filips kon niet persoonlijk antwoorden. Hij kende noch Frans noch Nederlands. De sfeer was gebroken. Het was een ongelukkig ogenblik.".
- De Nederlanden (zowel Noord als Zuid, Katholieken en Protestanten) verzetten zich heftig tegen de actie van Filips II om de Nederlanden Spaans en katholiek te maken. (Er waren alsdan evenveel protestanten in het Zuiden als in het Noorden).
- Het Noorden kon zich redden dank zij de grote rivieren en het onder water zetten van ganse gebieden terwijl het Zuiden geleidelijk in handen valt van de Spanjaarden.
- In 1576 was er nog een laatste gemeenschappelijke poging van de Nederlanden om, onafgezien van godsdienstverschillen, zich samen op te stellen tegen Spanje
(De Pacificatie van Gent) doch er was geen werkelijke éénheid en de Spaanse macht in het Zuiden is te groot.
- In 1585 viel Antwerpen onder de troepen van Farnese. De Schelde werd gesloten en zeer veel degelijke Vlamingen vluchtten naar het Noorden.
- Van 1601 tot 1604 werd Oostende belegerd. (zie "Het beleg van Oostende"). De haven van Oostende bevond zich alsdan op de plaats waar nu het Kursaal staat met een geul in de huidige Van Iseghemlaan. (Zie kaart hieronder ::)

Deze haven was gegraven geweest in 1445 onder Filips de Goede. Vermits deze haven onder het vuur van de Spanjaarden was komen te liggen werd er alsdan een nieuwe haven aangelegd ten oosten van Oostende op de plaats van de huidige haven. De duinen werden afgegraven en er werd een geul gegraven. Bij springtij kwam het zeewater in deze geul en liepen de laag gelegen vlakten van Oudenburg, Zandvoorde, Snaaskerke en Leffinghe onder water. Bij laag water liep het water met grote kracht terug naar zee en zo werd de geul betrekkelijk diep. Na het beleg van Oostende werd de oude haven gedempt en de nieuwe haven verder uitgebouwd.
- In 1609 werd tussen het Noorden en de Spanjaarden het twaalfjarig bestand gesloten. Spanje erkent de onafhankelijkheid van het Noorden terwijl het Zuiden onder Spaans bewind bleef.
- In 1648 werd het Tractaat van Münster gesloten. Dit verdrag stelde een einde aan de godsdienstoorlogen doch was zeer nadelig voor de Zuidelijke Nederlanden, immers:
- een definitieve scheiding tussen Zuid en Noord werd bekrachtigd
- de sluiting van de Schelde en het Zwin werd bevestigd.( Art.15 van het Tractaat van Münster luidt als volgt:
" De rivieren van de Schelde zoals ook de kanalen van het Sas, het Zwin en de andere wateren die er in uitmonden zullen worden gesloten gehouden van de zijde der Heeren Staten."
- het Zuiden werd beroofd van een eigen overzeese handel en is aldus afhankelijk van het Noorden.
- In 1665 werd het kanaal Oostende-Brugge gegraven.
- Het Noorden kende haar Gouden Eeuw met de Oost- en West-Indische Compagnies. Rond 1700 was de Noord-Nederlandse vloot meer dan twee maal zo groot als de Engelse en Franse vloot samen.
- De Zuidelijke Nederlanden kwamen tot verval. Oostende houdt zich recht met de visvangst en het kapen.
- Op 7 juni 1698 gaf de Koning van Spanje toelating aan de Zuidelijke Nederlanden tot het oprichten van een eigen handelsvloot voor overzeese gebieden doch zulks is nooit gestart en dit hoofdzakelijk door de onderlinge naijver van de Vlaamse steden.

(Terugkeren naar "DE OOSTENDSE COMPAGNIE".)